Aproveitando que celebramos, un ano máis, o Día das Letras Galegas en conmemoración da publicación en 1863 da primeira edición de Cantares Gallegos, quero aportar a miña análise histórico-literaria dun dos poemas contidos en devandito libro, concretamente o “Quíxenche tanto, meniña”.

Este estudo que hoxe partillo co mundo é o resultado dun longo, custoso e solitario proceso de documentación, así que espero que saibades apreciar o gran tesouro co que hoxe vos agasallo.

Comecemos!

“Quíxente tanto, meniña” é unha oda ao rancor a á adrenalina. Rosalía de Castro era unha grande amante da acción e dos deportes de aventura. Está documentado, por exemplo, que practicaba semanalmente rafting, actividade que quixo homenaxear no título do seu poemario En las orillas del Sar.

Manuel Murguía transcribe nas súas memorias o intre no que coñeceu a Rosalía nun pub de Malasaña. Murguía, que era un hipster bastante pedante, entroulle a Rosalía co conto de que a súa película favorita era Persoa, de Ingmar Bergman, ao que Rosalía lle contestou, moi firme, que ela era seareira da saga dos Vengadores.

A sinceridade da poeta cativou a Murguía que, malia a diferenza de estatura, decidiu que había ser súa muller ou non había de ser casado.

Mais centrémonos na análise do poema referido! Velaquí a primeira parte:

Quíxente tanto, meniña,

tívenche tan grande amor,

que para min eras lúa,

branca aurora e craro sol;

augua limpa en fresca fonte,

rosa do xardín de Dios,

alentiño do meu peito,

vida do meu corazón

Nesta primeira estrofa, a senlleira autora lémbrase con nostalxia da adrenalina que o seu senlleiro corpo segregaba na súa anterior vida. De solteira adoitaba practicar (como xa adiantei) todo tipo de deportes de aventura, antes de que o pitopodre do marido lle prohibise esas prácticas (“Unha muller casada non pode andar choutando polo monte”, confesou Murguía que lle esixira nunha carta dirixida ao seu amigo Pi i Margall). Rosalía personaliza a sensación de euforia provocada polo risco, á que lle declara o seu “grande amor”. Así, a poeta conseguía esa sensación nas carreiras de orientación nocturna nas que participaba (“que para min eras lúa”), nos saltos en parapente que efectuaba desde o pico Sacro no amencer (branca aurora) ou cando practicaba surf en Doniños, chegado o verán (e craro sol). A continuación glosa tamén as tardes dominicais practicando rafting e lembra o maratón polas fragas do Eume (ese “xardín de Dios”) que corría todos os anos. Nos dous últimos versos desta serie apunta o importante traballo aeróbico que desenvolvía con estes deportes (“alentiño do meu peito, vida do meu corazón”).

Así che falín un día

camiñiño de San Lois,

todo oprimido de angustia,

todo ardente de pasión,

mentras que ti me escoitabas

depinicando unha frol,

porque eu non vise os teus ollos

que refrexaban traiciós.

Nesta segunda parte Rosalía entra no celme da cuestión! Ese “camiñiño de San Lois” é unha galeguización coa que pretende ocultar o seu verdadeiro destino: Salou. De feito, nunha primeira versión encontrada no faiado da Casa da Matanza dicía “caminiño de Salou”. Murguía, farto das protestas da dona pola súa vida sedentaria, accedeu a ir de vacacións con ela a Port Aventura, en Salou, onde Rosalía soñaba con montar no Dragon Khan. Nesa viaxe, a poeta contrasta o medo do seu marido (“todo oprimido de angustia”) co devezo do corazón rosaliano pola adrenalina (“todo ardente de paixón”). Con todo, galiñas serán pero chéiranme a can! Rosi decatábase de que Murguía dubidaba se manter súa promesa de ir a Port Aventura. Mentres ela lle falaba dos seus desexos, el trataba de se decidir “depinicando unha frol” se, finalmente, a traizoaba. Por iso Murguía agochaba a mirada, “porque eu non vise os teus ollos que refrexaban traiciós”.

Imos co desenlace deste poema que, como veredes, case acaba en traxedia.

Dempois que si me dixeches,

en proba de teu amor

décheme un caraveliño

que gardín no corazón.

¡Negro caravel maldito,

que me fireu de dolor!

Mais a pasar polo río,

¡o caravel afondou!…

Tan bo camiño ti leves

como o caravel levou.

Nos dous primeiros versos a autora lembra a promesa de Murguía de iren a Port Aventura. Murguía, home timorato e inimigo do risco, accedeu nun primeiro intre como proba do seu amor. Ese “caraveliño” que lle deu era a esperanza de montar no Dragon Khan, unha montaña rusa de cor vermella.

Porén, a egrexia parella nunca poría un pé no parque de atraccións, polo que o que ía ser un caraveliño vermello de emocións foi substituído por un “negro caravel maldito”, que simboliza o bronceado de Murguía na piscina do hotel mentres se pon fino a base de Mojitos.

Mais non pensedes que a cousa fica aí! O karma, ás veces, funciona. O “negro caravel” de Murguía, enchoupado de ron, decidiu bañarse na piscina. A intención do home, que non sabía nadar, era meterse na parte das crianzas, mais coa borracheira meteuse na das persoas adultas, onde non facía pé por mor da súa pequena estatura. Que aconteceu, logo? Que “o caravel afondou”. Así, mentres un socorrista lle facía a Murguía o boca a boca para o reanimar, Rosalía puxo as lentes de sol, atou a faldriqueira na cintura e marchou a Port Aventura.

A autora finaliza o poema despedíndose do aburrimento e desexándolle que “tan bo camiño ti leves como o caravel levou”.